De ISSO-publicatie 73 voor het ontwerpen en realiseren van gesloten bodemenergiesystemen (GBES) in de woningbouw en kleine utiliteitsbouw is onlangs volledig herzien. Met de herziene publicatie beschikt de professional over de meest actuele kennis voor het ontwerpen en realiseren van GBES, aangepast aan de inzichten en regelgeving van vandaag.
We spraken met Henk Witte, de auteur van de ISSO-publicatie 73 over deze belangrijke herziening. Henk is al jaren werkzaam in de bodemenergiebranche, nadat hij in 1994 aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde. Bij Groenholland Geo-energiesystemen levert hij samen met zijn collega’s een bijdrage aan de ontwikkeling van bodemenergie in Nederland, wat hij tevens doet als Voorzitter van de Opleidingscoördinatoren en docent bij Branchevereniging Bodemenergie.
Sinds jaar en dag faciliteert Branchevereniging Bodemenergie dé opleidingen in Nederland ten behoeve van de certificering die verplicht is om werkzaam te mogen zijn binnen onze branche. De vakopleidingen worden afgesloten met een CITO-examen en zijn onderdeel van de Leergang Bodemenergie. De ISSO-publicatie sluit aan op de Leergang Bodemenergie en behandelt de ontwerp-, detail engineering- en realisatiefase van gesloten bodemenergiesystemen conform BRL 11000 en het Protocol 11001.
Waarom ben je zo’n groot pleitbezorger voor kennisdeling over bodemenergie?
Henk: “Dat komt puur doordat energie uit eigen bodem zó veel voordelen heeft. Bodemenergiesystemen leveren, in vergelijking met alternatieven, een significant beter rendement en dus een grote besparing op energieverbruik voor verwarming én koeling. En daardoor draagt bodemenergie enorm bij aan de reductie van CO2-emissie. Andere belangrijke voordelen zijn dat bodemenergiesystemen een lage belasting van het energienet hebben, een goed instrument tegen hittestress zijn, de mogelijkheid van opslag van thermische energie bieden en geen geluid produceren. Een nadeel is, dat de aanleg van gesloten bodemenergiesystemen een relatief hoge initiële investering vergt, maar dat wordt door de zeer lange levensduur van meer dan 50 jaar gecompenseerd. Om die lange levensduur te kunnen garanderen is kwaliteit van ontwerp en aanleg van wezenlijk belang, en daar is de juiste kennis voor nodig.”
Hoe wordt de kwaliteit van het ontwerp en de aanleg van bodemenergie dan geborgd?
Henk: “Al sinds 2003 gelden er officiële kwaliteitsrichtlijnen, zoals de ‘Kwaliteitsrichtlijn verticale bodemwarmtewisselaars’ (Novem publicatie 2DEN-034). In 2005 is deze publicatie verwerkt in de eerste ISSO-publicatie 73. Sinds die tijd heeft de techniek van gesloten bodemenergiesystemen een enorme ontwikkeling doorgemaakt in aantallen systemen en projectomvang, met bijbehorende wettelijke eisen zoals de certificeringsplicht. Dit heeft weer geleid tot protocollen waar iedereen die werkzaam is in de branche zich aan moet houden, en de ontwikkeling van de Leergang Bodemenergie die opleidt voor de verplichte certificering. Als er één duurzame techniek is waarvan de kwaliteit goed geborgd en gereguleerd is, dan is het wel bodemenergie.”
Hoe komt zo’n nieuwe publicatie dan tot stand, en waarom juist nu?
Henk: “Voor de nieuwe ISSO-publicatie 73 is het initiatief genomen door ISSO zelf en Groenholland. Aanleiding was vooral de nieuwe wet- en regelgeving in combinatie met het feit dat de oorspronkelijke ISSO-publicatie 73, waarvan een groot deel geschreven was als ontwerptool voor individuele systemen, in de praktijk niet meer toegepast werd. De nieuwe ISSO-publicatie 73 geeft een betere praktische invulling van het ontwerpproces en sluit aan op de BRL 11000. Niet alleen wat het opstellen van het ontwerp betreft, maar ook aan de eis uit het protocol met betrekking tot het communiceren en documenteren van het ontwerp.
De ISSO-publicatie 73 komt tot stand door de publicatie in detail af te stemmen met marktpartijen, kennisinstellingen en vertegenwoordigers van het bevoegd gezag. Deze partijen begeleiden de totstandkoming van het document ook inhoudelijk en valideren de uiteindelijke publicatie.
In de ISSO-publicatie 73 zijn onder andere nieuwe inzichten op het gebied van integraal ontwerp individuele systemen, omgaan met negatieve interferentie en aanbevelingen over aanvullen van boorgaten opgenomen. Ook wordt er in de nieuwe publicatie, naast verticale bodemwarmtewisselaars – aandacht besteed aan alternatieve vormen zoals horizontale bodemwarmtewisselaars, ring-collectoren of aardwarmtekorven. Door al deze nieuwe inzichten, technieken en wet- en regelgeving was het noodzakelijk de publicatie daarop aan te passen. Zo beschikt iedereen weer over de meest actuele kennis.”
Waarom is dit zo belangrijk voor het werkveld?
Henk: “Voor het werkveld is het van belang dat er één heldere, gevalideerde publicatie is die de theorie behandelt. De ISSO-publicatie 73 ‘Ontwerp en realisatie van gesloten bodemenergiesystemen’ biedt een handvat voor het gehele ontwerpproces. Dat maakt het document zo belangrijk, naast de informatie die beschikbaar is uit het protocol én de benodigde kennis die professionals opdoen met de Cursussen Bodemenergie. Daarnaast worden er in de publicatie enkele voorbeelden van een ontwerp uitgewerkt en wordt er ingegaan op de aandachtspunten met betrekking tot afstemmen van het bovengrondse (BRL 6000-21) en ondergrondse (BRL 11000) deel van het ontwerp. Een heel praktisch document dus, voor iedereen die bodemenergiesystemen ontwerpt en realiseert.”
Welke rol speelden duurzaamheid en energie-efficiëntie in het tot stand brengen van de nieuwe richtlijnen?
Henk: ”Bodemenergie is sowieso, van zichzelf al, een van de duurzaamste vormen van verwarmen en koelen van gebouwen. Daarbij leveren bodemenergiesystemen een hoog rendement met laag onderhoud bij een lange levensduur. Alhoewel deze systemen in de praktijk zeer robuust werken, is het natuurlijk van belang het ontwerp op de juiste wijze en met de juiste uitgangspunten uit te voeren. Kosten spelen daarbij een rol. Door een correct ontwerp wordt bijvoorbeeld ook onnodige overdimensionering vermeden, waarmee de kosten in balans komen met de baten.’
Je gaf net aan dat het belangrijk is voor professionals om over de noodzakelijke kennis te beschikken. Welke opleiding is daarvoor nodig?
Henk: “Het is aan te raden om de Leergang Bodemenergie te volgen, die start met een Basiscursus Vakmanschap Bodemenergie van 3 dagen. Daarna kunnen bodemenergieprofessional zelf hun specialisatie(s) kiezen, bijvoorbeeld het ontwerpen en realiseren van het ondergrondse of bovengrondse deel. Of je kunt je verder specialiseren in open of gesloten systemen, via verschillende vervolgcursussen. Op de website van Branchevereniging Bodemenergie kun je daarover meer informatie vinden. Alle cursussen die vallen onder de Leergang Bodemenergie kunnen overigens worden afgesloten met een onafhankelijk CITO-examen, dus als je slaagt heb je ook echt een waardevol diploma op zak!”
De herziene ISSO-publicatie 73 is te vinden op de website van ISSO: https://open.isso.nl/publicatie/isso-publicatie-73-ontwerp-en-realisatie-van-gesloten-bodemenergiesystemen/2023
Meer informatie over de Leergang Bodemenergie is te vinden op de website van Branchevereniging Bodemenergie: https://bodemenergie.nl/wp-content/uploads/2022/12/Leergang-Bodemenergie.pdf
